Najważniejsze informacje

• Nr DEC - 2011/01/N/HS4/03077
• Cel naukowy: Głównym celem projektu jest zbadanie, czy integracja gospodarcza i walutowa w ramach Unii Europejskiej przyczynia się do zachodzenia konwergencji PKB per capita w krajach członkowskich i w ich regionach. Sprawdzimy, czy różne mechanizmy integracji (takie jak polityka spójności, Jednolity Rynek Europejski) prowadzą do konwergencji, czy do dywergencji na poziomie państw i regionów. Szczególną uwagę planujemy poświęcić mechanizmowi synchronizacji cykli koniunkturalnych w krajach i regionach Unii oraz związkom między tym mechanizmem a postępowaniem konwergencji. Projekt przyczyni się do weryfikacji konkurencyjnych hipotez na ten temat, występujących w debacie ekonomicznej, oraz sformułuje rekomendacje dla polityki gospodarczej i regionalnej.
• Numer panelu dyscyplin HS4: Jednostka, instytucje, rynki: ekonomia, finanse, zarządzanie, demografia
• Pomocnicze określenia identyfikujące: HS4_1 - Makroekonomia (w tym: równowaga ekonomiczna, wzrost gospodarczy, wahania koniunkturalne w globalnej gospodarce); HS4_13 - Geografia ekonomiczna; HS5_8 - Polityka regionalna.
• Planowany okres realizacji projektu (w miesiącach): 30.
• Liczba wykonawców projektu: 3.
• Słowa kluczowe: Konwergencja realna, integracja europejska, synchronizacja cykli koniunkturalnych.

Znaczenie projektu

Podjęcie przedstawionego problemu badawczego znajduje szerokie uzasadnienie.

Po pierwsze, związki pomiędzy integracją, a konwergencją PKB per capita i synchronizacją cykli koniunkturalnych mają kluczowe znaczenie dla prawidłowego funkcjonowania Unii Europejskiej i strefy euro. Idea wyrównywania się poziomów PKB per capita między państwami członkowskimi jest jednym z fundamentów Unii i została wpisana do Traktatu o Unii Europejskiej. Również na poziomie państw spójność regionalna jest jednym z priorytetów strategicznych – przykładowo, rozwój regionów peryferyjnych jest jednym z głównych wyzwań strategii „Polska 2030".

Po drugie, obecny dorobek teorii ekonomii oraz badań empirycznych nie pozwala na jednoznaczne opowiedzenie się na temat charakteru i kierunku związków pomiędzy integracją, a konwergencją PKB per capita i  synchronizacją cykli koniunkturalnych. Procesy integracji gospodarczej i monetarnej zachodzą od stosunkowo (ujmując problem w kategoriach teorii wzrostu gospodarczego) niedawna, w związku z czym wiele mechanizmów pozostaje niezbadanych. Dodatkowo, postępujące rozszerzanie integracji na kolejne państwa dostarcza pola do nowych badań i weryfikacji dotychczasowych wniosków. Należy również zaznaczyć, że w polskiej literaturze ekonomicznej brakuje pozycji traktujących o związkach między procesami konwergencji, a synchronizacją cykli koniunkturalnych.

Po trzecie, wnioski płynące z teorii i badań empirycznych w tym obszarze nauki mają szczególnie silne przełożenie na praktykę gospodarczą. W związku z tym, wyniki naszych badań mogą okazać się wartościowe dla polityków gospodarczych, a tym samym przysłużyć się do usprawnienia procesów integracji.

Po czwarte, realizacja projektu przyczyni się do osobistego rozwoju jego autorów, których ekonomiczne zainteresowania obejmują zagadnienia determinant wzrostu gospodarczego oraz integracji gospodarczej i walutowej (która była tematem pracy licencjackiej, magisterskiej oraz kilku artykułów naukowych jednego z wykonawców projektu). Projekt umożliwi nam poszerzenie wiedzy ekonomicznej, zainteresowań oraz warsztatu badawczego.

Cele szczegółowe

W ramach celu głównego, możemy wyróżnić następujące cele szczegółowe:

1. Zdefiniowanie na gruncie teoretycznym zbioru czynników, wynikających z procesów integracji gospodarczej i monetarnej, które mogą stymulować lub destymulować konwergencję na poziomie państw i regionów NUTS 2.

2. Dokonanie analiz procesów konwergencji σ zachodzących pomiędzy:
2.1. wszystkimi państwami Unii Europejskiej;
2.2. wszystkimi regionami Unii Europejskiej (wyszczególnionymi przez ewidencję Unii Europejskiej na poziomie NUTS 2);
2.3. regionami NUTS 2 wewnątrz wybranych państw Unii Europejskiej (np.: Niemcy, Francja, Wielka Brytania, Włochy, Hiszpania, Polska, Rumunia).
Sprawdzimy, czy na tych poziomach zachodzi w czasie stopniowe zwiększanie się czy zmniejszanie się zróżnicowania PKB per capita. Spróbujemy zbadać, jakie jest tempo tych procesów oraz jaki jest wpływ na nie wybranych determinant, ze szczególnym uwzględnieniem mechanizmów wynikających z integracji gospodarczej i monetarnej.

3. Weryfikacja hipotezy konwergencji β oraz hipotezy konwergencji w klubach zachodzącej pomiędzy:
3.1. wszystkimi państwami Unii Europejskiej;
3.2. wszystkimi regionami Unii Europejskiej na poziomie NUTS 2;
3.3. regionami NUTS 2 wewnątrz największych państw Unii Europejskiej.
Zbadamy, jaki charakter ma konwergencja warunkowa na wymienionych poziomach: czy kraje i regiony o podobnych charakterystykach strukturalnych upodabniają się coraz bardziej do siebie, niezależnie od wyjściowego poziomu PKB per capita, czy też może dochodzi do konwergencji w klubach – zależnej od wyjściowego poziomu PKB per capita.
Charakterystyki strukturalne, które uwzględnimy w naszych analizach, będą obejmowały m.in. poziom kapitału ludzkiego, jakość infrastruktury, nierówności społeczne, poziom urbanizacji. Pozwoli to na określenie, czy integracja europejska umożliwia regionom i państwom biednym zmniejszanie luki rozwojowej w stosunku do regionów i państw rozwiniętych.

4. Dokonanie analizy procesów synchronizacji cykli koniunkturalnych pomiędzy:
4.1. wszystkimi państwami Unii Europejskiej;
4.2. regionami NUTS 2 wewnątrz poszczególnych państw Unii.
Integracja gospodarcza i monetarna poprzez różne kanały może prowadzić do zwiększania (np. poprzez wspólną politykę monetarną) lub zmniejszania (np. poprzez specjalizację gospodarek) stopnia synchronizacji cykli koniunkturalnych na poziomie państw i regionów. Podejmiemy próbę sprawdzenia, jak w rzeczywistości zmienia się stopień synchronizacji i w jaki sposób poszczególne czynniki na to wpływają.

5. Próba zbadania zależności zachodzących pomiędzy synchronizacją cykli koniunkturalnych, a konwergencją PKB per capita. Analizie poddamy wpływ szoków asymetrycznych na proces konwergencji PKB per capita.

Spodziewany wpływ oraz innowacyjność projektu

Innowacyjność projektu zaznacza się w kilku obszarach:

1. Badanie prowadzone będzie na poziomie krajowym oraz regionalnym. Wykorzystanie tak szczegółowych danych pozwoli poddać analizie czynniki wzrostu opisywane przez nową teorię kosztów komparatywnych oraz nową geografię ekonomiczną (P. Krugman, Geography and Trade, MIT Press, Cambridge (Massachusetts) 1991). Pozwoli to również ocenić rolę polityki spójności Unii Europejskiej, prowadzonej właśnie na poziomie regionalnym, w zmniejszaniu zróżnicowania dochodowego.

2. Porównanie zmian zróżnicowania międzyregionalnego w kilku krajach europejskich może pokazać, które czynniki strukturalne i instytucjonalne danej gospodarki wpływają na zmniejszanie tego zróżnicowania.

3. Nasze badania obejmą również nowe kraje Unii Europejskiej, podczas gdy większość dotychczasowej literatury koncentruje się na krajach i regionach krajów członkowskich przed rozszerzeniem Unii w 2004 roku. Tym samym, bardzo interesujące będzie sprawdzenie, czy wyniki uzyskane w badaniach państw UE-15 mają także zastosowanie do szerszego zbioru UE-27 oraz jak wyglądają procesy konwergencji w nowych krajach członkowskich.

4. Zarówno w polskiej jak i światowej literaturze brak dostatecznie dużej ilości opracowań poruszających tematykę związków między synchronizacją cykli koniunkturalnych a konwergencją PKB per capita.

5. Dotychczasowe badania nad synchronizacją cykli koniunkturalnych skupione były wokół integracji handlowej. W niniejszym projekcie zostaną rozpatrzone inne czynniki wpływające na zwiększenie stopnia synchronizacji cykli koniunkturalnych, takie jak podział ryzyka czy integracja walutowa.

6. W analizie zostaną wykorzystane najnowsze metody ekonometryczne, co powinno zapewnić pełną
weryfikowalność postawionych hipotez oraz porównywalność wyników w skali międzynarodowej z pracami innych badaczy.

Oczekujemy, że projekt będzie posiadał znaczenie przede wszystkim dla rozwoju nauki ekonomii. Jak zostało wspomniane, w wielu obszarach teorii wzrostu występują konkurencyjne hipotezy. Nasz projekt, dostarczając wiarygodnych wniosków opartych na badaniach empirycznych, może pozytywnie oddziaływać na ujednolicanie stanowisk, poprzez weryfikację tych hipotez. Nasze wnioski mogą stać się także inspiracją dla innych badaczy do rozwijania modeli wzrostu gospodarczego.

Wykorzystane metody badawcze

Podstawową metodą badawczą będzie budowa modeli ekonometrycznych i przy ich użyciu testowanie hipotez badawczych oraz istotności wpływu poszczególnych zmiennych na zachodzenie konwergencji. Dane, na których będziemy opierać nasze analizy mają charakter panelowy. Wiąże się to z występowaniem efektów stałych, efektów losowych oraz autokorelacji. Właściwą metodą do estymowania parametrów dynamicznych modeli panelowych jest Uogólniona Metoda Momentów.

W badaniu będziemy się opierać na ogólnodostępnych bazach danych, prowadzonych przez instytucje międzynarodowe (m.in. WTO, ONZ) oraz instytucje statystyki publicznej (Eurostat, EU KLEMS Data, narodowe urzędy statystyczne).

Szczegółowy opis metod ekonometrycznych:
Dla celów wielorównaniowej estymacji zostanie wykorzystana uogólniona metoda momentów (GMM).  Dla celów analizy konwergencji w klubach posłużymy się metodą łańcuchów Markowa i/lub metodą analizy klastrowej. Łańcuchy Markowa służą określeniu prawdopodobieństwa przejścia badanej jednostki z jednego stanu do drugiego i znajdują zastosowanie w badaniu, czy między państwami i regionami dochodzi do konwergencji czy dywergencji (np. D. Quah, Galton's Fallacy and Tests of the Convergence Hypothesis, "Scandinavian Journal of Economics" 1993; P. Wójcik, Dywergencja czy konwergencja: dynamika rozwoju polskich regionów, "Studia Regionalne
i Lokalne" Nr 2/2008). Estymowana jest macierz prawdopodobieństw, która pokazuje z jakim prawdopodobieństwem region (kraj) przynależący początkowo do klasy i pod względem PKB przejdzie w kolejnym okresie do klasy j. Jeśli w kolejnych okresach prawdopodobieństwa kumulują się w klasach środkowych to mamy do czynienia z konwergencją; jeśli natomiast prawdopodobieństwa kumulują się w klasach skrajnych dochodzi do dywergencji.

Różnorodne techniki analizy klastrowej pozwalają na identyfikację w badanej populacji grup obiektów podobnych do siebie pod względem ustalonych kryteriów. W analizie konwergencji klubów jej stosowanie polega na wyróżnieniu klastrów złożonych z regionów lub państw podobnych do siebie w arbitralnie ustalonym momencie zerowym. Następnie, bada się procesy konwergencji wewnątrz klastrów oraz pomiędzy klastrami (np. L. Corrado, R. Martin, M. Weeks, Identyfing and Interpreting Regional Convergence Clusters across Europe, „The Economic Journal" No. 502 2005).

Harmonogram

Mgr Maciej Grodzicki (kierownik projektu)

Ekonomista, asystent w Instytucie Ekonomii, Finansów i Zarządzania Uniwersytetu Jagiellońskiego oraz doktorant w Katedrze Gospodarki i Administracji Publicznej Uniwersytetu Ekonomicznego w Krakowie. Prowadzi badania w nurcie ekonomii ewolucyjnej i koncentruje się na problemach wzrostu gospodarczego, zmiany strukturalnej oraz konsekwencji włączenia gospodarek narodowych w globalne sieci produkcyjne.

Mgr Krzysztof Beck (wykonawca projektu)

Ekonomista, asystent w Katedrze Ekonomii Uczelni Łazarskiego w Warszawie. Do zainteresowań badawczych autora należą teoria optymalnych obszarów walutowych oraz zagadnienie synchronizacji cykli koniunkturalnych i powiązanych z nią problemów polityki gospodarczej.

Prof. dr hab. Tomasz Tokarski (opiekun naukowy)

Ekonomista, Kierownik Katedry Ekonomii Matematycznej w Instytucie Ekonomii, Finansów i Zarządzania Uniwersytetu Jagiellońskiego.

Publikacje

Publikacja książkowa:

Krzysztof Beck, Grodzicki Maciej (2014), Konwergencja realna i synchronizacja cykli koniunkturalnych w Unii Europejskiej. Wymiar strukturalny, Warszawa: Scholar.

Artykuły w czasopismach:

1. Beck K. (2013), Determinants of Business Cycles Synchronization in the European Union and the Euro Area, Equilibrium. Quarterly Journal of Economics and Economic Policy, Volume 8, Issue 4, Toruń, str. 25-48. http://www.equilibrium.umk.pl/plikidopobrania/2013_4_2_beck.pdf
2. Beck K. (2013), Structural Similarity as a Determinant of Business Cycles Synchronization in the European Union a Robust Analysis, Research in Economics and Business: Central and Eastern Europe, Vol. 5. No. 2, Tallin, str. 31-54. http://rebcee.eu/index.php/REB/article/view/48
3. Beck K., Janus J. (2013),  Aggregate Demand Disturbances in the Visegrad Group and the Eurozone, Entrepreneurial Business and Economics Review, vol. 1, no. 3, str. 5-19. http://www.eber.uek.krakow.pl/index.php/eber/article/view/16/17
4. Beck K., Zaiets N. (2013), Determinants of Business Cycles Synchronization in the European Union - 1991-2011, Myśl Ekonomiczna i Polityczna, Nr. 4(43), Oficyna Wydawnicza Uczelni Łazarskiego, Warszawa, str. 23-58. http://www.lazarski.pl/gfx/lazarski/userfiles/files/wydaw/meip_4-2013_20140404_120021.pdf
5. Grodzicki M. (2013), Productivity convergence in manufacturing in the European Union: the role of economic structure, Research in Economics and Business: Central and Eastern Europe, vol. 5(2), s. 5-30. http://rebcee.eu/index.php/REB/article/view/47
6. Beck K. (2014), Determinanty synchronizacji cykli koniunkturalnych w krajach Unii Europejskiej w latach 1990-2007, Gospodarka w Praktyce i Teorii, Nr. 1(34), Łódź, str. 5-20.  http://www.gospodarka.uni.lodz.pl/pisma/gwpit1(34)2014.pdf
7. Beck K., Janus J. (2014), Synchronization of Economic Shocks in The Visegrad Group: An Empirical Assessment, STUDIA UBB NEGOTIA, LVIX, 2, str. 35-56 http://tbs.ubbcluj.ro/RePEc/bbn/journl/Negotia_2_2014.pdf
8. Grodzicki M. (2014), Global Value Chain and Competitiveness of V4 Economies, W: "International Competitiveness in Visegrad Countries: Macro and Micro Perspectives", Graz: Fachhochschule Joanneum, s. 13-31.
9. Grodzicki M. (2014), Sektorowa dekompozycja wzrostu wydajności pracy w krajach Unii Europejskiej, Gospodarka w Praktyce i Teorii, vol. 34 (1), s. 35-50. http://www.gospodarka.uni.lodz.pl/pisma/gwpit1(34)2014.pdf
10. Grodzicki M. (2014), Structural similarities of the economies of the European Union, Equilibrium, vol. 9(1), s. 93-117. http://dx.doi.org/10.12775/EQUIL.2014.006
11. Beck K. (2014), Model dwóch gospodarek a wyniki badań nad synchronizacją cykli koniunkturalnych. Weryfikacja teoretyczna i empiryczna, Myśl Ekonomiczna i Polityczna – w druku
12. Beck K., Janus J. (2014/2015), Podobieństwo wstrząsów podażowych i popytowych w Polsce i innych gospodarkach Unii Europejskiej, Ekonomista – po pozytywnej recenzji
13. Grodzicki M. (2014/2015), Teoretyczne uzasadnienia dla prowadzenia polityki przemysłowej, Studia Ekonomiczne UE w Katowicach, po pozytywnej recenzji

Konferencje

Uczestnicy projektu prezentowali wyniki swoich badań na następujących konferencjach krajowych i zagranicznych:

1. Konferencja "Współczesne Problemy Ekonomiczne" na Uniwersytecie Ekonomicznym w Katowicach, 20.05.2014, wystąpienie M. Grodzickiego, referat pt. Teoretyczne uzasadnienia dla prowadzenia polityki przemysłowej"
2. INET Annual Conference, Toronto, wystąpienie M. Grodzickiego na YSI Workshop, 9.04.2014, pt. "Global Value Chain and Industrial Upgrading in Central and Eastern Europe"
3. Konferencja "International entrepreneurship and internationalization of firms in Visegrad countries" w Krakowie, 3.04.2014: referat M. Grodzickiego pt. "Global Value Chain and Competitiveness of V4 Economies" oraz K. Becka i J. Janusa: "Synchronization of Economic Shocks in the Visegrad Group: An Empirical Assessment"
4. Konferencja "Wzrost gospodarczy- rynek pracy – innowacyjność" na Uniwersytecie Łódzkim,20.06.2013, referat M. Grodzickiego pt. "Sektorowa dekompozycja wzrostu wydajności pracy w krajach Unii Europejskiej" oraz K. Becka "Determinanty synchronizacji cykli koniunkturalnych w krajach Unii Europejskiej w latach 1990-2007"
5. Międzynarodowa Konferencja "Economic Challenges in Enlarged Europe" w Tallinnie, 17.06.2013, referat M. Grodzickiego pt. "Convergence in manufacturing industries in the European Union: the role of economic structure" oraz K. Becka pt. "Structural Similarity as a Determinant of Business Cycles Synchronization in the European Union a Robust Analysis"
6. "VII International Conference on Applied Economics, Contemporary Issues in Economy: Growth Perspectives in Europe?" w Toruniu, 25.05.2013, referat M. Grodzickiego pt. "Structural similarities between the EU economies" oraz K. Becka pt. "Determinants of Business Cycles Synchronization in the European Union and the Euro Area"
7. Macromodels International Conference 2012 w Zakopanem, 08.12.2012, referat K. Becka i M. Grodzickiego pt. "Income convergence, economic structure and business cycle synchronization in the European Union"

Podsumowanie merytoryczne projektu

Podstawowe wyniki badań zostały przedstawione w książce „Konwergencja realna i synchronizacja cykli koniunkturalnych w Unii Europejskiej. Wymiar strukturalny". W opracowaniu przedstawiono wyniki badania obejmującego okres od 1990 do 2010 roku na próbie krajów i regionów Unii Europejskiej.

Analiza konwergencji w krajach i regionach Unii Europejskiej dostarczyła kompleksowego oglądu kształtowania się dysproporcji rozwojowych w Europie. Najważniejsza konkluzja płynąca z prowadzonych badań dotyczy wysokiej heterogeniczności zjawisk i procesów w poszczególnych sektorach, a także na poziomie regionalnym. Zakres, tempo i charakter konwergencji różniły się w zależności od przyjętej jednostki analizy. Można zatem stwierdzić, że konwergencja nie jest procesem automatycznym, lecz ma charakter specyficzny dla rodzaju działalności gospodarczej.

Najistotniejsze wnioski, do których doprowadziły nas analizy państw Unii Europejskiej, są następujące:

• W latach 1996–2010 postępowała σ-konwergencja wydajności pracy. Jej głównym czynnikiem było nadganianie gospodarcze nowych państw członkowskich. Dyspersja i różnice wydajności pracy znacznie zmalały, ale nadal pozostają na wysokim poziomie: wydajność pracy w najbardziej rozwiniętych krajach jest ponadczterokrotnie wyższa niż w krajach najsłabiej rozwiniętych.
• Rozkład wydajności pracy jest wyraźnie bimodalny, przy czym w latach 1996–2010 obie kumulacje gęstości rozkładu znacznie zbliżyły się do siebie. Jednocześnie rozkład ten charakteryzował się niską dynamiką wewnętrzną – nie dochodziło do istotnych przesunięć w hierarchii państw pod względem poziomu wydajności pracy.
• Na poziomie całych gospodarek i we wszystkich sektorach zachodziła β-konwergencja w sensie absolutnym i warunkowym. Jej oszacowane tempo wynosi 2,74%. Oszacowania tego współczynnika w sektorach  wahały się od ponad 2% w przemyśle, usługach i usługach finansowych do ponad 4% w budownictwie.
• Kraje członkowskie znacznie różnią się od siebie pod względem strukturalnym, przy czym struktura zatrudnienia jest ściśle powiązana z poziomem rozwoju kraju. W gospodarkach słabiej rozwiniętych udziały rolnictwa i przemysłu w zatrudnieniu są znacznie wyższe od obserwowanych w krajach o wysokiej wydajności pracy. W latach 1996–2010 doszło do nieznacznej homogenizacji struktur na skutek procesów deagraryzacji i deindustrializacji w nowych krajach członkowskich.
• Dekompozycja wzrostu wydajności pracy techniką shift-share wykazała, że w większości państw zmiana strukturalna w nieznacznym stopniu przyczyniła się do wzrostu wydajności. Wszystkie kraje osiągały statyczne korzyści z tytułu przesunięć zatrudnienia do sektorów o wyższej wydajności pracy. Z drugiej strony, wzrost wydajności pracy w gospodarkach krajów członkowskich był ograniczany z powodu przesunięć pracowników do mało dynamicznych sektorów.

Wiele z powyższych wniosków powtórzyło się w analizach prowadzonych na poziomie regionalnym. Można je uzupełnić o następujące obserwacje:

• Różnice w wydajności pracy między regionami całej Unii Europejskiej malały przez cały badany okres. Jednakże zróżnicowanie wydajności wewnątrz dwóch grup regionów: UE12 i UE15 utrzymywało się na niezmienionym poziomie. Oznacza to, że σ-konwergencja była powodowana wyrównywaniem się poziomu rozwoju między Europą Zachodnią, a Europą Środkowo-Wschodnią.
• Ponadto nie zaobserwowano σ-konwergencji wewnątrzkrajowej. Jest to potwierdzenie wyników badań innych autorów, które mówią o tym, że wyrównywaniu dysproporcji rozwojowych w całej Unii Europejskiej towarzyszy ich wzrost w poszczególnych państwach członkowskich.
• W populacji regionów UE zachodziła β-konwergencja (wartość β 2,02%), ale o wiele mniej wyraźnie niż na poziomie krajowym. Na poziomie regionalnym sama luka wydajności pracy w o wiele mniejszym stopniu ułatwia zachodzenie konwergencji. β-konwergencja zachodziła również we wszystkich sektorach gospodarki. Co ciekawe, tempo konwergencji w przypadku większości sektorów było wyższe niż na poziomie zagregowanym.
• Różnice strukturalne wśród regionów UE są większe niż na poziomie krajowym. Występują liczne odstające obserwacje, czyli regiony o mocno wyspecjalizowanej strukturze zatrudnienia. Wnioski w obszarze zmiany strukturalnej oraz relacji między nią a wzrostem wydajności pracy są podobne jak na poziomie krajowym. Warto zwrócić uwagę na niektóre polskie regiony, które osiągnęły bardzo wysokie korzyści z tytułu zmiany struktury zatrudnienia.

Analizy przeprowadzone w obszarze synchronizacji cykli koniunkturalnych (SCK) wskazały, że jej stopień jest bardzo zróżnicowany między parami krajów Unii Europejskiej. Jednocześnie wyniki zarówno uzyskane zarówno z wykorzystaniem filtrów Baxtera-Kinga, jak i Hodricka-Prescotta, wskazują, że stopień SCK w badanym okresie wzrósł. Dodatkowo pokazano, ze najwyższym stopniem synchronizacji cykli koniunkturalnych charakteryzują się kraje rdzenia strefy euro.

Polskę cechuje znacznie niższy stopień synchronizacji cykli koniunkturalnych z krajami partnerskimi niż w przypadku strefy euro czy nawet całej próby krajów unijnych. Zarazem analiza w aspekcie dynamicznym wskazuje, że w badanym okresie cykl koniunkturalny Polski coraz bardziej synchronizował się z pozostałymi krajami partnerskimi. Uzyskane wyniki w większości przypadków zdają się potwierdzać hipotezę endogeniczności kryteriów optymalnego obszaru walutowego oraz „pogląd Komisji Europejskiej". Analiza determinant SCK wykazała bardzo wysoki stopień podobieństw strukturalnych między krajami Unii Europejskiej. Najwyższy można było zaobserwować w strefie euro, gdzie jednak zaznaczała się tendencja malejąca. Wyniki dla par z Polską pokazują, że podobieństwa strukturalne dla tych par są niższe niż dla całej próby, jednak ulegają poprawie w czasie. Analiza dostarczała argumentów zarówno na rzecz „poglądu Komisji Europejskiej", jak i „poglądu Krugmana", co można pogodzić z wykorzystaniem U-kształtnej krzywej specjalizacji Imbsa i Wacziarga.

W przypadku polityki fiskalnej widać duże i rosnące rozbieżności między krajami Unii Europejskiej. Zarazem homogeniczność polityki pieniężnej, głównie za sprawą upowszechniania się celów inflacyjnych oraz implementacji wspólnej polityki pieniężnej przez kraje strefy euro, kształtowała się na wysokim poziomie i wykazywała wyraźną tendencję rosnącą. Handel bilateralny we wszystkich badanych próbach charakteryzował się tendencją wzrostową, co potwierdza hipotezę endogeniczności kryteriów optymalnego obszaru walutowego i „pogląd Komisji Europejskiej".

Stopień synchronizacji badanych par krajów z USA charakteryzował się tendencją spadkową, co świadczy o postępującym uniezależnianiu się cykli koniunkturalnych krajów Unii Europejskiej od reszty świata. Widać też skracanie się dystansu PKB per capita między badanymi krajami, co świadczy o postępującej konwergencji w Europie.

Procedura extreme bound analysis w jej najbardziej restrykcyjnej formie klasyfikuje wszystkie miary podobieństw strukturalnych jako wrażliwe. Wykorzystanie metodologicznego podejścia Sala-i-Martina prowadzi jednak do wniosku, że podobieństwa strukturalne są odporną determinantą synchronizacji cykli koniunkturalnych. Rezultaty są odporne nie tylko dla różnych poziomów dezagregacji, ale także dla sektorowych udziałów w wartości dodanej ogółem oraz sektorowych udziałów w zatrudnieniu ogółem. Dystans PKB per capita okazał się najbardziej odporną ze wszystkich analizowanych w niniejszym opracowaniu determinant synchronizacji cykli koniunkturalnych.

Wyniki badań prowadzą do wniosku, że integracja gospodarcza i monetarna w Europie pogłębia synchronizację cykli koniunkturalnych. Dodatkowo postępująca konwergencja, pośrednio na skutek integracji europejskiej, również przyczynia się do większej współzmienności cykli koniunkturalnych dzięki pogłębiającemu się podobieństwu struktur gospodarczych. Tendencja ta jednak może odwrócić się, gdy nowe kraje członkowskie (w tym Polska) osiągną odpowiednio wysoki poziom PKB per capita. Niemniej jednak badanie wykazuje, że w przyszłości kraje Unii Europejskiej będą mogły tworzyć sprawnie funkcjonująca unię walutową. Dzięki zrealizowaniu celów dodatkowych uzyskaliśmy także wyniki wykraczające poza założenia projektu, a dotyczące sytuacji ekonomicznej państw Europy Środkowo-Wschodniej (ESW). Analiza szoków makroekonomicznych w tych krajach, przy zastosowaniu techniki SVAR, pokazała, że kraje ESW charakteryzują się niską synchronizacją szoków podażowych, zarówno między sobą, jak i względem pozostałych państw UE. Jednocześnie, synchronizacja szoków popytowych w tej grupie jest bardzo wysoka. Natomiast, badanie  konkurencyjnośći gospodarek ESW przy wykorzystaniu technik analizy międzynarodowych przepływów wartości wykazało, że kraje ESW w coraz większym stopniu uczestniczą w światowych sieciach produkcyjnych. Jednakże, zajmują w nich peryferyjne pozycje, co może stanowić barierę dla dalszych procesów konwergencji.

Zrealizowane cele:

Porównanie osiągnięć i wyników projektu z planami przedstawionymi we wniosku prowadzi do obserwacji, że większość założonych celów została zrealizowana. Dwa kluczowe dla projektu zjawiska: konwergencja realna oraz synchronizacja cykli koniunkturalnych w krajach i regionach Unii Europejskiej zostały poddane dokładnym analizom opisowym, korzystając z technik badawczych przedstawionych we wniosku (m.in. ekonometryczne metody panelowe, łańcuchy Markowa, estymacja jądrowa). Zbadano również wpływ wybranych mechanizmów integracji europejskiej, przede wszystkim w wymiarze monetarnym, na zachodzenie synchronizacji cykli koniunkturalnych pomiędzy krajami członkowskimi. Bardzo dokładnej analizie zostały poddane mechanizmy zależności pomiędzy konwergencją a synchronizacją cykli koniunkturalnych. W tym celu, sięgnięto do takich technik ekonometrycznych jak: extreme bound analysis, podejście systemowe oraz strukturalne modele wektorowej autoregresji (SVAR).
Celem badawczym, który został zrealizowany w stopniu większym, niż przewidywano we wniosku, jest ocena wpływu struktury gospodarki dla zachodzenia procesów konwergencji i synchronizacji cykli koniunkturalnych (SCK). Analizy literatury, przeprowadzone na początku projektu, wykazały, że jest to problem dotychczas słabo zbadany. Dodatkowo, struktura gospodarki okazuje się być niezmiernie istotna dla obu badanych procesów. W związku z tym, postanowiliśmy swoje działania badawcze skoncentrować właśnie na analizach strukturalnych. Przyjęta strategia okazała się być właściwa, gdyż doprowadziła nas do innowacyjnych wniosków, zaprezentowanych w opublikowanych artykułach i monografii.

Ta nieznaczna zmiana rozłożenia akcentów w przeprowadzonych badaniach doprowadziła nas jednocześnie do realizacji celów dodatkowych, nieplanowanych na etapie tworzenia wniosku. Po pierwsze, poddaliśmy dokładnemu opisowi teoretycznemu (sięgającemu do różnych nurtów ekonomii) powiązania pomiędzy strukturą gospodarki, a procesami konwergencji i SCK. Po drugie, sięgnęliśmy do narzędzi badawczych oraz danych statystycznych adekwatnych do nowych problemów, dzięki czemu nasze analizy objęły również m.in. podobieństwa strukturalne gospodarek krajowych i regionalnych, czy wzorce specjalizacji. Po trzecie, w badaniach uwzględniliśmy nowe zjawiska istotne dla procesów konwergencji, takie jak: włączenie gospodarek w światowe łańcuchy wartości, modernizacja przemysłu czy prowadzenie polityki przemysłowej.

Oznaczało to również, że części z założonych pierwotnie celów nie udało się zrealizować w projekcie. Dotyczy to roli wybranych elementów integracji europejskiej (Polityka Spójności, mobilność czynników produkcji) dla konwergencji i SCK. Wykonane przez nas szczegółowe przeglądy badań empirycznych pokazały, że w europejskiej literaturze ekonomicznej problemy te są dość dobrze zbadane. W związku z tym, postanowiliśmy zrezygnować z realizacji wybranych celów szczegółowych na rzecz przedstawionych uprzednio celów dodatkowych.

Wpływ na dyscyplinę:

Podstawowym powodem tego, iż projekt wywiera bądź ma szansę wywierać w przyszłości wpływ na rozwój ekonomii, jest fakt, że dostarcza nowatorskich wyników badań empirycznych, zaprezentowanych w publikacjach naukowych oraz w trakcie wystąpień na konferencjach. W przeprowadzonych badaniach zostały poruszone problemy z następujących obszarów ekonomii: wzrost gospodarczy i procesy konwergencji realnej, konsekwencje integracji gospodarczej i monetarnej, determinanty synchronizacji cykli koniunkturalnych oraz przekształcenia strukturalne gospodarek. Pomimo faktu, iż literatura empiryczna w wymienionych obszarach jest szeroka, uważamy, że wyniki przeprowadzonych badań stanowią wartość dodaną dla debaty ekonomicznej w Polsce i zagranicą z wymienionych poniżej powodów.

Wymiarem rzeczywistości gospodarczej, który uznaliśmy za niezmiernie istotny dla problemów konwergencji i synchronizacji cykli koniunkturalnych, jest struktura gospodarki. W przeprowadzonych badaniach bardzo mocno odwoływaliśmy się zatem do roli struktury – stanowiła ona poniekąd pomost między dwoma obszarami i horyzontami badawczymi. Jednocześnie aspekt strukturalny procesów makroekonomicznych nie był dotychczas wystarczająco uwzględniany w pracach empirycznych. W tym miejscu należy upatrywać największej wartości dodanej płynącej z przeprowadzonych badań dla debaty ekonomicznej w Polsce i Europie. Dzięki wykorzystaniu nowych baz danych na poziomie sektorowym (EU-KLEMS; Cambridge Econometrics) możliwe stały się dokładne analizy statystyczne i ekonometryczne. Ponadto, badania były prowadzone równolegle na poziomie krajowym i regionalnym.

Drugą mocną stroną przeprowadzonych badań jest kompleksowość podejścia analitycznego i szeroka gama wykorzystanych technik badawczych. Badane problemy charakteryzują się wysoką złożonością, dlatego zastosowanie licznych technik statystycznych i ekonometrycznych pozwoliło na dotarcie możliwie blisko prawdziwej natury analizowanych zjawisk. Wykorzystane techniki to m.in. ekonometryczne analizy danych panelowych, macierze przejść Markowa, estymacja jądrowa, dekompozycja wzrostu shift-share, technika extreme bounds analysis oraz podejście systemowe.

Chcielibyśmy również podkreślić, że przeprowadzenie projektu umożliwiło wykonawcom projektu rozwój naukowy oraz zawarcie współpracy z polskimi i zagranicznymi ekonomistami z uznanych ośrodków naukowych. Wykonane badania będą stanowić podstawę dla dwóch rozpraw doktorskich, a wykonawcy projektu planują kontynuować prace badawcze w tych samych obszarach w najbliższych latach. Dzięki temu można oczekiwać, że również w przyszłości projekt w pośredni sposób przyczyni się do rozwoju ekonomii.